سونوگرافی داپلر (Doppler) یا داپلکس (duplex) برای رویت جریان خون و حرکت اعضای داخلی بدن مانند دریچه های قلبی کاربرد دارد.

امواج سونوگرافی یا اولترا سوند چیست؟
اولترا (ultra) در فارسی به معنی فرا و ماوراء است و سوند (sound) یعنی صدا و صوت. اولتراسوند همان امواج ماوراء صوت است؛ امواجی با طول موج بالا که برای گوش انسان قابل شنیدن نیستند ولی توسط دستگاه ها و تجهیزات خاصی قابل ردیابی و شناسایی هستند.

امواج ماوراء صوت یا اولتراسوند چطور کار می کنند؟
امواج ماوراء صوت آزادانه از میان بافت های مایع و نرم و همچنین هوا می گذرند در این حال اگر به بافت متراکم‌تر و سفت‌تر برخورد کنند بازتاب پیدا می‌کنند (به این پدیده اکو یا echo می‌گویند)؛ به عنوان مثال امواج سونوگرافی به راحتی از خون داخل قلب می‌گذرند ولی هنگامی که به درچه‌های قلبی (که متراکم‌تر و سفت‌تر از خون هستند) برخورد می‌کنند به مقدار زیادی بازتاب پیدا می‌کنند و به سمت دستگاه تولیدکننده موج برمی‌گردند. مثالی دیگر؛ امواج سونوگرافی از صفرای داخل کیسه صفرا آزادانه عبور می‌کنند ولی اگر در مسیر خود به سنگ صفرا برخورد کنند بازتاب پیدا می‌کنند. بنابراین امواج سونوگرافی در برخورد با بافت‌های مختلف به دلیل تراکم و سفتی متفاوت آن‌ها به مقدارهای گوناگونی بازتاب پیدا می‌کنند ولی دستگاه با اندازه‌گیری همین اختلاف بازتاب و پردازش آن‌ها، تصویر بافت‌های داخلی بدن را روی صفحه نمایش خود نشان می‌دهد.

طرز کار سونوگرافی چگونه است؟
شما روی تخت دراز می‌کشید، پزشک شما پروب (یک دستگاه به اندازه موس رایانه) را روی محلی که می‌خواهد معاینه کند قرار می‌دهد. پروب یک دستگاه کوچک است که امواج اولتراسوند تولید می‌کنند و همچنین بازتاب آن‌ها را دریافت می‌کند. در محل تماس پروب با پوست شما مقداری ژل لغزنده یا لوبریکانت مالیده می‌شود تا پروب راحت‌تر روی پوست حرکت کند و همچنین تصویر بهتری به دست بیاید. پروب به وسیله یک سیم به دستگاه سونوگرافی متصل است، سونوگرافی نیز به یک صفحه نمایش اتصال دارد. امواج صوتی از پروب به بافت‌های بدن فرستاده می‌شود و موج‌ها پس از برخورد با بافت‌های مختلف به مقدار متفاوت بازتاب می‌کنند و این اطلاعات به دستگاه سونوگرافی منتقل می‌شود.
دستگاه سونوگرافی پس از پردازش این اطلاعات، تصویر را بر صفحه نمایش، نشان می‌دهد. به دلیل آن که پروب هر لحظه در حال تولید امواج صوتی است و بازتاب‌ها را دریافت می‌کند و به دستگاه می‌فرستد، تصویر صفحه نمایش هر لحظه تغییر کرده و به همین دلیل سونوگرافی علاوه بر ساختار می‌تواند حرکت اعضای داخلی بدن را به صورت زنده نشان دهد؛ به عنوان مثال، دریچه‌های قلبی حین انجام سونوگرافی به نمایش در می‌آیند و در حال باز و بسته شدن هستند. آزمایش‌گر یا پزشک شما، پروب را به جهت‌های مختلف حرکت می‌دهد تا موضع مشخص را از زاویه‌های مختلف مشاهده کند و مورد بررسی قرار دهد. سونوگرافی هیچ دردی ندارد و ۱۵ تا ۴۵ دقیقه (بسته به محل مورد آزمایش) به طول می‌انجامد. تصاویر سونوگرافی می‌توانند به صورت عکس یا فیلم ضبط و ذخیره شوند.

سونوگرافی در چه مواردی به کار می‌رود؟
سونوگرافی می‌تواند در شناسایی اندازه، شکل و قوام اعضا و ساختار‌های داخلی بدن کمک کند. سونوگرافی می‌تواند:
- به پیگیری میزان رشد جنین و رشد غیر طبیعی آن کمک کند. آزمایش سونوگرافی حاملگی یک آزمایش مهم و بی خطر دوران بارداری است.
- ساختارهای غیر طبیعی قلبی و مشکلات دریچه‌های قلب را مشخص کند. سونوگرافی قلبی بیشتر به “اکوکاردیوگرافی” (echocardiogram) معروف است.
- به شناسایی بیماری‌ها و موارد غیر طبیعی در کبد و کیسه صفرا (سنگ صفرا)، پانکراس، غده تیرویید، غدد لنفاوی، تخمدان‌ها، بیضه‌ها، کلیه‌ها، مثانه و پستان کمک کند؛ به عنوان مثال، سونوگرافی می‌تواند مشخص کند که توده مشکوک داخل بافت یا عضو، سفت و توپر است یا توخالی و کیستی و پر شده از مایع٫
- در شناسایی پهن شدن غیر طبیعی عروق و رگ‌های بدن (آنوریسم aneurysms) کمک کند.